Τα λεγόμενα Λουτρά Καΐτσας-Δρανίστας λειτουργούν από την εποχή της Τουρκοκρατίας, αν και η κανονική τους λειτουργία φαίνεται να είναι το 1890. Έκτοτε πέρασαν στην ιδιοκτησία διαφόρων ιδιωτών, μέχρι το 1950 οπότε ο ΕΟΤ που τα εκμεταλλευόταν εκείνη την περίοδο, τα παραχώρησε στις κοινότητες Κτιμένης και Μακρυρράχης. Οι Κοινότητες αυτές το 1958 τα παραχωρούν στο Βασίλειο Γουναρόπουλο για αξιοποίηση και εκμετάλλευση για 25 χρόνια. Από το 1989-1999 τα Λουτρά τα λειτουργούσαν οι κοινότητες Κτιμένης και Μακρυρράχης. Από το 1999 έως το 2010 τα Λουτρά λειτουργούσαν οι Δήμοι Ταμασίου και Ξυνιάδας, και πλέον από το 2011 η λειτουργία των Λουτρών γίνεται από τους Δήμους Δομοκού και Σοφάδων.
Η περίοδος λειτουργίας τους είναι από 1η Ιουνίου έως 15η Οκτωβρίου κάθε χρόνο, όσο για τις εγκαταστάσεις λουτροθεραπείας, αυτές περιλαμβάνουν 23 ατομικούς λουτήρες, ενώ τα νερά με σταθερή θερμοκρασία 20,8 °C ενδείκνυνται για χρόνιους ρευματισμούς, οσφυοϊσχιαλγίες, σπονδυλαρθρίτιδα, παραμορφωτική αρθρίτιδα, μυαλγίες, πονοκέφαλοι, αυχενικό σύνδρομο, γυναικολογικές παθήσεις.
Η πρόσβαση είναι εύκολη μιας και απέχουν από τη Μακρυρράχη μόλις 3,5 χλμ, όσο για την διαμονή υπάρχουν τα ξενοδοχεία "Δράνος" (πρόσφατα ανακαινισμένο), "Θεσσαλία" και "Λεμονιά". Επίσης υπάρχει εστιατόριο (πρόσφατα ανακαινισμένο), για να καλύψει τις ανάγκες των διαμενόντων, καθώς και των απλών επισκεπτών. (Ιαματικά Λουτρά: 22320 93033). Επίσης για κρατήσεις και τελευταία νέα: www.loutradranistas-kaitsas.gr
100 χρόνια από τότε που έγινε η πρώτη χημική ανάλυση του νερού της
ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΗ - ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΚΑΪΤΣΑΣ-ΔΡΑΝΙΣΤΑΣ:
Του ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΟΥΛΙΟΥ (Καθηγητή ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ)
ΜΙΑ ΣΤΑΘΕΡΗ ΠΗΓΗ
i. Αν μία πηγή είναι σταθερή για ένα αιώνα, αυτό σημαίνει ότι θα είναι αιώνια Σταθερή Πηγή. Αυτό συμβαίνει με την πηγή Καΐτσας-Δρανίστας.
Το 1904 δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό της Βιέννης "Pharm. Post" (Φαρμακευτικό Ταχυδρομείο), στο τεύχος του με αρ. 52, η πρώτη χημική ανάλυση που έγινε στο νερό της πηγής αυτής. Πέρασε ακριβώς ένας αιώνας! Αξίζει να ασχοληθούμε με αυτό και με την ίδια την πηγή.
Την πρώτη αυτή ανάλυση δημοσίευσε ο τότε καθηγητής Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αναστάσιος Δαμβέργης, που είναι αυστριακής καταγωγής (Damberg, που σημαίνει "ορόφραγμα" και υπάρχει και φαρμακευτικός οίκος Damberg).
Οι αναλύσεις τότε δινόταν σε χημικές ενώσεις (όχι σε ιόντα όπως ήδη δίνονται από το 1940). Παραθέτουμε τα αποτελέσματα της πρώτης ανάλυσης: Οι αναλύσεις του 1972 & 2004:
ii. Με την πηγή αλλά και το εξωκλήσι του Αγίου Παντελεήμονα, έχω έντονες αναμνήσεις από τη μικρή παιδική μου ηλικία. Έτσι το 1972, ως νεοδιορισθείς βοηθός του Πανεπιστημίου, εκπόνησα μια μελέτη για τη θερμομεταλλική πηγή Καΐτσας-Δρανίστας που ήταν η πρώτη και νομίζω μοναδική μέχρι σήμερα. Δεν είναι ο κατάλληλος χώρος για να εκθέσω εκλαϊκευμένα τα συμπεράσματα της μελέτης αυτής. Θα δώσω μόνο τρία στοιχεία που είναι χρήσιμα: α) τη γεωλογία της πηγής, β) μετρήσεις παροχής της πηγής και γ) τη χημική ανάλυση που έκανα τότε:
α. Γεωλογικά στην πηγή έχουμε τα εξής πετρώματα (από κάτω προς τα επάνω):
Οφιόλιθοι. Είναι οι συμπαγείς πρασινωποί σχηματισμοί που τους συναντάμε σε όλο το δρόμο από τη Μακρυρράχη μέχρι την πηγή. Έχουν πολύ μεγάλο, άγνωστο βάθος. Είναι πυριγενή πετρώματα που εκχύθηκαν στον βαθύ πυθμένα μιας παλιάς γεωλογικά θάλασσας.
Ασβεστόλιθοι. Είναι οι άσπρες πέτρες εκεί ακριβώς που αναβλύζει η πηγή. Έχουν μικρό πάχος.
Τα μολασσικά ιζήματα. Αυτά δεν φαίνονται στην πηγή. Βρίσκονται 100-200 μέτρα πιο πάνω στο δάσος. Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε εδώ ότι είναι κροκαλοπηγή-ψαμμιτικά-αργιλλικά. Είναι αυτά που αποτελούν τους βράχους των Μετεώρων και που στη συνέχεια απαντούν ευρέως βόρεια προς Αλιάκμονα, Τσοτύλι, Εφταχώρι, Πεντάλοφο και στην Αλβανία. Σχηματίστηκαν ως ιζήματα πριν από 30-40 εκατ. έτη στον πυθμένα μιας λιμνοθάλασσας, γνωστής στους Γεωλόγους ως "Μεσοελληνική αύλακα". Αυτά φτάνουν στις βορειοδυτικές παρυφές του χωριού Μακρυρράχη, όπου μπορεί να τα παρατηρήσει κάποιος. Εκεί είναι το νοτιότατο άκρο της παλιάς αυτής λιμνοθάλασσας. Τα ιζήματα αυτά είναι εμποτισμένα με υφάλμυρο νερό και σήμερα έχουν ακόμα ίχνη αλάτων.
Το νερό της πηγής λοιπόν είναι νερό της βροχής που περνάει αυτά τα μολασσικά ιζήματα που είναι περατά, περνάει τον ασβεστόλιθο και φτάνει μέσα στους οφιόλιθους που είναι δυσδιάλυτοι σχηματισμοί. Εκεί ζεσταίνεται και αποκτάει μικρότερο ειδικό βάρος, εκλύει αέρια, βρίσκει ένα ρήγμα από το οποίο ανεβαίνει και αναβλύζει ακριβώς στο "κάτοπτρο" του ρήγματος που είναι ακριβώς ο μικρός καταρράκτης και το μικρό εξωκλήσι.
β. Οι μηνιαίες μετρήσεις παροχής που έκανα τότε, το 1972, για 12 μήνες έδειξαν ότι η παροχή της πηγής ήταν από 5,2 κυβικά μέτρα ανά ώρα (το Σεπτέμβριο) μέχρι 8,3 (το Φεβρουάριο και Μάρτιο). Δηλαδή, η πηγή έχει σταθερή παροχή αφού ο λόγος της μέγιστης προς την ελάχιστη ετήσια είναι περίπου 1,5, κάτι ασύνηθες αφού ο λόγος αυτός στις πηγές είναι πάνω από 2 και συχνά φτάνει το 4-5 ή και το 10.
γ. Η χημική ανάλυση δείγματος που πήρα τότε, έγινε στο Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από τον τότε Βοηθό Μ. Κωνσταντίνου.
iii. Στις 29-05-2004 πήγα ο ίδιος στην πηγή και πήρα δείγμα νερού, το οποίο αναλύσαμε στο Εργαστήριο Υδρογεωλογίας & Τεχνικής Γεωλογίας με επιμέλεια του Επιστημονικού Συνεργάτη μου κ. Μ. Σωτηριάδη, Χημικού-Γεωλόγου, τον οποίο και ευχαριστώ. Την ημέρα εκείνη η παροχή ήταν περίπου 11 κυβικά μέτρα ανά ώρα.
iv. Παρατηρήσεις. Οι χημικές αναλύσεις τις οποίες βρήκε ο Δαμβέργης το 1904, μπορούν να αναχθούν σε αντίστοιχα ιόντα. Έτσι προκύπτουν για ένα αιώνα τα εξής: Η θερμομεταλλική πηγή Καΐτσας-Δρανίστας είναι μια πολύ σταθερή πηγή, τόσο ενδοετήσια, όσο και υπερετήσια. Είναι χαρακτηριστικό ότι η θερμοκρασία, όσες φορές μετρήθηκε, ήταν σταθερά 20,8 0C, ενώ είναι σύνηθες να υπάρχει μια διακύμανση στις πηγές: Όταν αυξάνεται η παροχή τους μειώνεται η θερμοκρασία τους και αντίστροφα. Εδώ μετρήθηκε και σε παροχή περίπου 5,5 m3/h και σε παροχή 11 m3/h και η θερμοκρασία ήταν ακριβώς ίδια! Αυτό σημαίνει ότι όλο το νερό κατεβαίνει βαθιά και από εκεί ανεβαίνει. Ακολουθεί όλο την ίδια πορεία, δεν υπάρχει πλάγια τροφοδοσία της πηγής από επιφανειακό νερό. Αυτό είναι σημαντικό για τη λουτροθεραπεία!
Το στερεό υπόλειμμα, δηλαδή το σύνολο των ιόντων που είναι διαλυμένα, είναι επίσης σταθερό: 0,510 έως 0,553 (mgr/l) δηλαδή γραμμάρια ανά λίτρο. Η σταθερότητα αυτή οφείλεται στη σταθερή υπόγεια πορεία του νερού. Το ποσό αυτό των 0,510-0,553 mgr/l είναι πολύ μικρό. Είναι ένα "ελαφρύ" νερό, αφού και η ηλεκτρική του αγωγιμότητα είναι μικρή 620-680 μS/cm. Αυτό πιθανότατα οφείλεται στο ότι η κύρια υπόγεια διαδρομή γίνεται στους οφιόλιθους που είναι δυσδιάλυτοι.
Η θερμοκρασία των 20,8 0C (σε μια περιοχή με μέση ετήσια θερμοκρασία αέρα περίπου 140C - 150C) σημαίνει ότι το νερό της πηγής έρχεται από βάθος τουλάχιστον 200 m.
Το νερό είναι πλούσιο σε ιόντα χλωρίου και νατρίου (δηλαδή τα στοιχεία αλατιού). Τα στοιχεία αυτά τα συναντάμε στα παράκτια υδροφόρα στρώματα λόγω της υφαλμύρωσης από τη θάλασσα. Εδώ προφανώς οφείλεται στο γεγονός ότι το νερό περνάει μέσα από τα μολασσικά ιζήματα που, όπως είδαμε, έχουν υπολείμματα αλατιού από την δημιουργία τους.
Η ελαφριά μυρωδιά κλούβιου αυγού που έχει το νερό της πηγής οφείλεται στο πολύ λίγο υδρόθειο (H2S) που περιέχει και το πήρε από τα οφιολιθικά πετρώματα.
Η υψηλή περιεκτικότητα σε όξινα ανθρακικά (HCO3) σημαίνει ότι το νερό περνάει από ασβεστόλιθους κατά την υπόγεια διαδρομή του.
v. Σε κατακλείδα, η πηγή έχει ένα εξαιρετικό συνδυασμό: χαμηλή θερμοκρασία "ελαφρύ νερό", εμποτισμός με θαλάσσια ιχνοστοιχεία, ομογενές ως προς την προέλευση και σταθερό ως προς τη σύσταση του νερού, σταθερή παροχή. Όλα αυτά σε συνδυασμό με το θαυμάσιο ορεινό φυσικό περιβάλλον που είναι ήσυχο, γαλήνιο και υποβλητικό, δίνουν στην ιαματική πηγή Καΐτσας ιδιαίτερη σημασία και την καθιστούν ένα σημαντικό φυσικό πόρο ανάπτυξης.
Ανθρακικό Νάτριο
|
(Na2CO3)
|
216,9 mgr/l
|
Ανθρακικό Κάλιο
|
(K2CO3)
|
97,0 mgr/l
|
Ανθρακικό Μαγνήσιο
|
(MgCO3)
|
77,8 mgr/l
|
Θειικό Νάτριο
|
(Na2SO4)
|
24,1 mgr/l
|
Θειικό Κάλιο
|
(K2SO4)
|
7,1 mgr/l
|
Χλωριούχο Νάτριο (αλάτι)
|
(NaCl)
|
54,5 mgr/l
|
Πυριτικό Νάτριο
|
(Na2SiO3)
|
11,7 mgr/l
|
Πυριτικό Κάλιο
|
(K2SiO3)
|
63,4 mgr/l
|
Ανθρακικό Οξύ
|
(H2CO3)
|
31,9 mgr/l
|
Υδρόθειο (ελεύθερο)
|
(H2S)
|
3,1 mgr/l
|
Διάφορες άλλες ενώσεις σε ίχνη
|
||
Ολικό σταθερό υπόλειμμα
|
553 mgr/l
|
|
Θερμοκρασία
|
20,8 0C
|
|
1972
|
2004
|
|
Ca
|
81,3 mgr/l
|
65,3 mgr/l
|
Mg
|
12,4 mgr/l
|
13,2 mgr/l
|
K
|
5,4 mgr/l
|
2,1 mgr/l
|
Na
|
80,0 mgr/l
|
68,0 mgr/l
|
Fe
|
0,4 mgr/l
|
|
HCO3
|
308,0 mgr/l
|
297,0 mgr/l
|
Cl
|
29,8 mgr/l
|
21,0 mgr/l
|
SO4
|
17,2 mgr/l
|
23,0 mgr/l
|
R (ηλεκτρ. αγωγιμότητα)
|
620 μS/cm
|
682 μS/cm
|
T (θερμοκρασία)
|
20,8 °C
|
20,8 °C
|
pH
|
-
|
7,2
|
Στερεό υπόλειμμα
|
0,553 mgr/l
|
0,510 mgr/l
|
